به نقل از «عصر ایران»

"تیرانی" یا جباریت چیست؟

تاریخ انتشار: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۰۶۰۱۷۸

  عصر ایران - تیرانی (Tyranny) در یونان باستان گونه‌ای از حکومت فردی بود که ویژگی مهم آن ستم‌گری فراوان بود. در فارسی تیرانی را "جباریت" ترجمه کرده‌اند.

   در شرح واژۀ الیگارشی نوشتیم: افلاطون و ارسطو قائل به حکومت‌های خوب و بد بودند. حکومت خوب پاس‌دار فضیلت و عدالت بود از نظر این دو فیلسوف بزرگ. اما این دو نوع حکومت، اشکال سه‌گانه‌ای داشتند: حکومت فردی، حکومت گروهی کم‌شمار، حکومت اکثریت مردم.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

   شکل مثبت حکومت فردی از نظر ارسطو، مونارشی بود و شکل منفی‌اش تیرانی. یعنی تیرانی حکومت فردیِ به دور از عدالت و فضیلت بود. ‌ تیرانوس کسی بود که قدرت شاهانه داشت و این قدرت را به نحو ستمگرانه‌ای اعمال می‌کرد.

تیرانی علاوه بر جباریت، دژسالاری یا طاغوت هم خوانده شده است. مثلا در ادبیات دینی، حکومت فرعون مصداق طاغوت است و رفتار فرعون با موسی و پیروانش، رفتاری ستم‌گرانه قلمداد شده است.

مباحثۀ موسی و فرعون

 

   در قرآن آمده است که فرعون به قومش می‌گفت: انا ربُّکُمُ الاعلی: من پروردگار برتر شما هستم (نازعات، آیۀ 24). به همین دلیل فرعون مصداق طاغوت بود.

   طاغوت به معنای "بت" است و نیز به معنای "سرکشِ متعدی". فرعون هم خودش را در جایگاه خدایی نشانده بود و در زمین سرکشی می‌کرد. به همین دلیل در ادبیات دینی مصداق بارز طاغوت است.

مولانا که می‌گفت "موسی و فرعون در هستیِ توست"، یک معنای حرفش هم این بود که هر حاکمی می‌تواند خودش را در جایگاه خدایی ببیند و به فرعونی بدل شود. یعنی همیشه خود را برحق بداند و از مردمان طاعت و تسلیم بطلبد و در غیر این صورت به آن‌ها ستم کند.

   جباریت به این معنا در اسلام وجود ندارد چراکه خلفای راشدین، ناچار بودند در برابر مردم پاسخ‌گو باشند. به تدریج که فاصلۀ خلفا با مردم عادی بیشتر شد، پاسخ‌گویی آن‌ها به عامۀ مردم نیز از بین رفت. در دوران امویان و به ویژه عباسیان، مردم کمتر می‌توانستند خلیفه را ببینند و او را زیر سوال ببرند.

این وضع تا حدی محصول گسترش بوروکراسی و دستگاه حکم‌رانی در جهان اسلام بود و تا حدی هم محصول شاهانه شدن خلافتِ خلفا.

   تیرانی یا جباریت را بیدادگری و ستم‌سالاری هم می‌توان ترجمه کرد. ستم‌سالاری اگرچه معمولا در حکومت‌های تک‌نفره امکان ظهور بیشتری دارد، ولی در حکومت اکثریت هم ممکن است شکل بگیرد؛ وقتی که اکثریت به اقلیت به شکل سیستماتیک ستم می‌کند.

  بنابراین مردم‌سالاری هم می‌تواند نوعی ستم‌سالاری یا جباریت باشد؛ اگرچه این در عمل کمتر این طور می‌شود. روا داشتن ستم به اقلیت‌های گوناگون، ولو با وضع قوانین، نوعی تیرانی محسوب می‌شود.

   در واقع هر حکومتی تا حدی آغشته به ستم‌گری است ولی جباریت شیوه‌ای از حکمرانی است که ستم‌گری ویژگی اصلی و بارزش باشد.

  حکومت روبسپیر در دوران پس از انقلاب فرانسه را مصداق تیرانی دانسته‌اند. نیز حکومت سنت‌گرای ایوان مخوف در روسیه.

 

ماکسیمیلیان روبسپیر: یکی از معروف‌ترین رهبران انقلاب فرانسه

 

   تفاوت حکومت فردی ناپلئون با حکومت فردی روبسپیر، در شدت ستم‌گری روبسپیر بود. بنابراین بسیاری از حکومت‌های فردی لزوما مصداق جباریت نیستند. در روم باستان، حکومت مارکوس اورلیوس هم مظهر "استبداد بدون جباریت" بود.

  در جهان عرب معاصر، حکومت حسنی مبارک در مصر، استبدادی بود که به جباریت آغشته نشده بود ولی حکومت صدام در عراق، مصداق بارز جباریت بود.

   در جهان کمونیستی نیز حکومت‌های لنین و استالین و مائو قطعا مصداق جباریت بودند ولی حکومت گورباچف و ژنرال یاروزلسکی (در لهستان) مبتنی بر بیدادگری نبودند که جباریت قلمداد شوند.

   در ایران باستان حکومت ضحاک نمونۀ مشهوری از جباریت به حساب می‌آید. ضحاک نمونۀ بارز حاکمی بود که حکمرانی‌اش با ریختنِ خون جوانان وطن میسر می‌شد. مطابق اسطورۀ ضحاک در اوستا و شاهنامه، حاکم ستمگر کسی است که اسیر و بندۀ شیطان شده است.

ضحاک

   در سدۀ نخست تاریخ اسلام نیز حکومت حجاج بن یوسف احتمالا بارزترین مظهر جباریت است. حجاج در سال 75 هجری حاکم عراق (بصره و کوفه) شد و ایرانیان و شیعیان بسیاری را کشت و در تحکیم بنای خلافت امویان نقش پررنگی داشت.

   در مجموع باید گفت تیرانی یا جباریت "حکومتِ استبدادیِ فردیِ ستمگرانه" است که اگر صفت ستمگری‌اش زدوده شود، تغییر ماهیت می‌دهد و نوع دیگری از استبداد و شاید هم حکومتی غیراستبدادی شوند.

   جباریت یا تیرانی غالبا اصلاح‌‌ناپذیر است و معمولا با قیام مردم یا مرگ تیرانوس (حاکم جبار) فرو می‌ریزد. در جهان مدرن، حکومت پینوشه در شیلی، از معدود موارد جباریت بوده که بدون انقلاب یا مرگ جبّار، گذار به دموکراسی را در پیش گرفت.

 

منبع: عصر ایران

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.asriran.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «عصر ایران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۰۶۰۱۷۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

امکان اعتراض برای دریافت سهام عدالت جاماندگان

ابراهیم بازیان با بیان اینکه با واگذاری سهام عدالت جاماندگان، قطار سهام عدالت به ایستگاه پایانی می‌رسد، گفت: اگر فردی مشمول سهام عدالت جاماندگان نشده می‌تواند اعتراض خود را به وزارت رفاه منتقل کند.

به گزارش ایلنا، وی درباره موضوع انبوه پیامک‌ها برای ثبت نام سهام عدالت جاماندگان اظهار داشت: مردم توجه داشته باشند همانطور که بار‌ها گفته شده ثبت‌نام سهام عدالت جاماندگان تنها شامل ۵ میلیون نفر افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی و تعدادی از ایثارگران می‌شود. اساسا تشخیص اینکه چه فردی جزو جاماندگان سهام عدالت می‌شود با وزارت رفاه بوده و شرایط را این وزارتخانه تعیین کرده است.

وی تاکید کرد: بررسی و تشخیص این موضوع بر عهده وزارت رفاه است و اگر فردی مشمول سهام عدالت جاماندگان نشده می‌تواند اعتراض خود را به وزارت رفاه منتقل کند.

سرپرست سازمان خصوصی‌سازی با بیان اینکه به زودی بسته پرتفوی سهام عدالت جاماندگان را ارائه می‌کنیم و هرگونه واگذاری‌های جدید سهام عدالت منوط به دارایی دولت، ادامه داد: به نظر می‌رسد قطار سهام عدالت با این گام (ارائه سهام به ۵ میلیون مشمول) به ایستگاه پایانی می‌رسد به شرط اینکه پرتفوی پیشنهادی را از محل دارایی‌های دولت فراهم و بتوان این سهام را واگذار کنیم.

بازیان گفت: وزارت رفاه شرایطی را تعیین کرده که هر فردی واجد آن شرایط باشد مشمول دریافت سهام عدالت می‌شوند، در نهایت اگر فردی بر این باور است که شامل شرایط دریافت سهام عدالت جاماندگان است می‌تواند اعتراض خود را به مجموعه وزارت رفاه که متولی این موضوع هست، منتقل کند.

وی در پاسخ به این سوال که بنابراین واگذاری سهام عدالت با مدل سال ٨۵ که طیف وسیعی از جامعه مشکل دریافت سهام عدالت می‌شدند، تکرار نخواهد شد، تاکید کرد: دولت هیچ تعهدی نسبت به واگذاری سهام به تمام مردم ندارد چرا که واگذاری سهام ناظر به وجود منابع است، اگر منابع اجازه دهد سیاست‌های دولت و در واقع سیاست مجموعه حاکمیت، این بحث را رقم می‌زند. تاکید می‌کنم که شرط هر گونه واگذاری دارایی و منابع دولت است و براساس آن می‌توان در این باره سیاست‌گذاری کرد.